Çağlayan ve Çevresinin Jeolojik Yapısı, Paleozoyik'ten Neolitik'e Bir Kesit - Prof. Dr. İsmail Yalçınlar

 Konya’nın Bozkır ilçesine bağlı Çağlayan mahallesi (eski adıyla Çat köyü), Çarşamba Çayı vadisinde konumlanmış olup, jeolojik açıdan oldukça zengin bir bölgedir. Özellikle Alt Paleozoik döneme ait fosilli formasyonlarıyla dikkat çeken Çağlayan, Prof. Dr. İsmail Yalçınlar’ın saha çalışmalarına dayanarak bilimsel araştırmalara konu olmuş ve bölgenin jeolojik tarihine ışık tutan önemli bulgulara ev sahipliği yapmıştır. Bu makalede, Çağlayan’ın coğrafi konumu, jeolojik yapısı ve bölgede tespit edilen fosil çeşitliliği ele alınacaktır.

Coğrafi Konum ve Fiziki Özellikler

Çağlayan mahallesi, Konya’nın güneyinde yer alan Bozkır ilçesinin yaklaşık 20 km kuzeybatısında bulunmaktadır. Çarşamba Çayı’nın geçtiği vadi boyunca uzanan yerleşim, 1150-1250 metre yükseltiler arasında yer alır. Bölge, Toroslar'ın kuzey uzantılarında yer aldığından, engebeli bir topografyaya sahiptir. Dereköy ve Meyre köyüne doğru uzanan jeolojik formasyonlar, Çağlayan’ın çevresindeki arazinin yapısını şekillendirmektedir.

Jeolojik Yapı ve Stratigrafik Özellikler

Çağlayan ve çevresindeki jeolojik formasyonlar, Paleozoik dönemden başlayarak Tersiyer’e kadar uzanan geniş bir zaman dilimini kapsar. Bölgenin jeolojik özellikleri şu şekilde özetlenebilir:

1. Alt Paleozoik Formasyonlar (Kambriyen-Ordovisiyen)

Çağlayan’da en eski kayalar, Kambriyen ve Ordovisiyen dönemlerine ait şist, fillat ve gre (kumtaşı) serilerinden oluşmaktadır. Bu tabakalar, özellikle trilobit ve graptolit fosilleri içermesiyle dikkat çeker.

Fosilli Şist ve Greler

1974 yılında yapılan çalışmalarda, Çarşamba Çayı vadisi yamaçlarında Fucoides, Harlania ve trilobit izlerine rastlanmıştır.

1987-1988 yıllarında yapılan araştırmalarda, Dendrograptus ve Dictyonema gibi graptolitler ile çeşitli trilobitler tespit edilmiştir. Bu fosiller, bölgenin Tremadosiyen (Erken Ordovisiyen) yaşında olduğunu göstermektedir.

Siyah renkli fillat şistler, üst Kambriyen dönemine tarihlenmekte olup, nadiren Fucoides benzeri izler içerir.

Antiklinoryum Yapısı

Çağlayan çevresindeki şist ve fillatlar, büyük bir antiklinoryum (kıvrım yapısı) oluşturur. Bu yapının kuzey kanadında, 150-200 metre kalınlığında Kambro-Ordovisiyen yaşlı şistler bulunur.

Kuzey kanattaki şistler üzerinde dolomitik kalker kalıntıları gözlenir.

2. Silüriyen Formasyonlar

Ordovisiyen tabakalarının üzerinde, Silüriyen dönemine ait fosilli kalker ve şistler yer alır.

Fosilli Kalkerler

Mercan (Acervularia ananas?), krinoid ve brakiopod fosilleri içeren kalkerler, Silüriyen-Venlok yaşını işaret eder.

Kayapınarı Deresi’nin kuzey yamacında gri-mavi renkli kalkerlerde bu fosillere rastlanmıştır.

3. Üst Paleozoik ve Daha Genç Katmanlar

Karbonifer-Permokarbonifer

Kuruçay köyü civarında bitki fosilleri içeren şist ve kalkerler bulunur.

Tersiyer Konglomeraları

Kayapınar Vadisi’nde Tersiyer yaşlı kalkerli konglomeralar gözlenir.

Arkeolojik Bulgular

Bozkır -Dereköy yolunda, Neolitik döneme ait olduğu düşünülen çakmak taşından yapılmış bir bıçak/ok ucu bulunmuştur. Bu bulgu, bölgenin tarih öncesi dönemlerde de yerleşim gördüğüne işaret eder.

Sonuç

Çağlayan mahallesi, jeolojik çeşitliliği ve paleontolojik buluntularıyla Türkiye’nin önemli doğal miras alanlarından biridir. Kambriyen’den Silüriyen’e uzanan fosilli tabakalar, bölgenin milyonlarca yıllık jeolojik evrimini belgeler niteliktedir. Ayrıca, Neolitik döneme ait arkeolojik bulgular, insan yerleşiminin erken dönemlerine dair ipuçları sunmaktadır. Çağlayan’ın bu özellikleri, hem bilimsel araştırmalar hem de jeoturizm açısından büyük potansiyel taşımaktadır.

Kaynakça

1. Yalçınlar, İ. (1988). Bozkır 'da Fosilli Kambro-Ordovisiyen Tabakalar (Konya).
2. Yalçınlar, İ. (1974). Bozkır -Çat Köyü-Dereköy Kesiminin Jeolojisi.
3. Yerbilimsel araştırma raporları (1972, 1974, 1987, 1988).
4. Paleontolojik veriler (Trilobit, Graptolit ve Brakiopod analizleri).
5. Bölgeye ait topoğrafik ve jeolojik haritalar.
6. Bu makale, Prof. Dr. İsmail Yalçınlar’ın saha çalışmalarına dayanarak hazırlanmıştır.